Uitvoeringsplan Green Deal Samen werken aan Duurzame Zorg; concreet en pittig

Doelstellingen Green Deal gebaseerd op vijf thema’s

Partijen in de Green Deal hebben doelstellingen (pdf) opgesteld voor vijf thema’s:

1. Bevorderen van gezondheid; streven naar gezonde en duurzame voeding (met 50% plantaardig eiwit), inbedding van een gezonde leefstijl in de zorg, zorgen voor een groene zorgomgevingen voor cliënten, medewerkers en bezoekers, met bijpassend sport en beweegaanbod volgens de principes van ‘Healing Environment’.
2. Bevorderen van bewustwording en kennis; streven naar inbedding van duurzaamheid in alle zorgopleidingen en de strategie van alle grote aanbieders. Betrokken partijen ontwikkelen in 2023 gezamenlijk een plan van aanpak om dit te realiseren.
3. Verminderen CO2-emissie van gebouwen, energie en vervoer; streven om CO2-emissie door de zorg met 30% te verminderen in 2026. In 2030 moet de CO2-uitstoot teruggebracht zijn tot 55% en in 2050 moet deze klimaatneutraal zijn.
4. Circulair en spaarzaam werken met grondstoffen en materialen; streven naar 20% herbruikbare hulpmiddelen, afvalreductie, en 5% minder incontinentiemateriaal in 2026. In 2030 wil men primair grondstofgebruik met 50% verminderen en in 2050 maximaal circulaire zorg bereiken. Voorts ontwikkelen branches concrete doelstellingen, acties en monitoring voor het tegengaan van voedselverspilling.
5. Verminderen milieubelasting van medicatie(gebruik);
   • Tegengaan van medicijnverspilling in de MSZ, ouderenzorg, ggz en gehandicaptenzorg,  met concrete plannen voor gepast gebruik en heruitgifte.
   • Ontwikkelen van criteria voor inkoop van geneesmiddelen: Partijen nemen milieubelasting mee en onderzoeken in 2023 en 2024 samen welke criteria zij gaan hanteren om duurzaamheid te bevorderen via inkoop.
   • Uitbreiding van de Ketenaanpak Medicijnresten: Partijen continueren de Ketenaanpak Medicijnresten uit Water.RIVM-onderzoek toont aan dat circa 90% van de medicijnresten in het afvalwater terecht komt via de urine en ontlasting van patiënten.
     Vanuit de ketenaanpak medicijnresten uit water is bijvoorbeeld een pilot gestart in een aantal ziekenhuizen waarin  patiënten plaszakken kregen om de röntgencontrastmiddelen op te vangen. Ook doet het Consortium Antibiotica- en medicijnresten uit water onderzoek naar nieuwe oplossingen voor uiteenlopende toepassingen.

Alle betrokken partijen beschrijven in hun uitvoeringsplannen redelijk uitvoerig, gedetailleerd (veelal verifieerbaar met percentages en streefdata), op welke acties zij zich per thema gaan focussen. Als voorbeeld de NFU-speerpunten tot en met 2026:

• Duurzame en gezonde voeding: Uiterlijk 2025 volgen alle umc’s de maatregelen van het initiatief ‘Goede Zorg Proef Je’. In 2026 streven de umc’s naar de verhouding dierlijke/plantaardige eiwitten 50%/50%.
• Bewustwording: zorgen dat 85% van de medewerkers in 2026 bekend is met de relatie klimaat en gezondheid en dat 70% bezig is met verduurzamen van hun gedrag, o.a. via het aanjagen van de bottom-up beweging Green Teams.
  Onderwijs: Umc’s streven naar inbedding van duurzame zorg en Planetary Health in alle curricula vanaf sep. 2025 en de integratie van duurzaamheid in het volgende raamplan artsopleiding.
• Duurzaam vastgoed: Umc’s behalen het doel van 55% CO2-reductie in 2030 t.o.v. het referentiejaar voor vastgoed en energie.
• Duurzame mobiliteit: Umc’s brengen de CO2-uitstoot door reisbewegingen in kaart, en stellen mobiliteitsplannen op met als streven 30% minder CO2-uitstoot in 2026 door reisbewegingen van personeel.
• Circulair werken: De NFU streeft naar max 25% ongesorteerd restafval in 2030, o.a. via de lijst prioritaire hulpmiddelen, het terugdringen verspilling, ontwikkeling en deling van kennis van duurzame producten en het aangaan van een dialoog met leveranciers.
• Verminderen milieubelasting van medicatie(gebruik): De NFU implementeert interventies voor gepast gebruik en het verhogen van therapietrouw. Daarnaast zet zij in op het verminderen van medicijnverspilling en sluit zij zich aan bij de Ketenaanpak Medicijnresten uit Water.

Er is veel overlap in de ambities van de verschillende partijen. Zo willen alle partijen zich onder andere inzetten voor gezonde voeding, bewustwording en duurzaam vastgoed.

Hieronder volgt een verkort overzicht van de (overige) speerpunten van alle andere partijen van de Green Deal met duiding van de ambitie(s):

• NVZ: zet in op het stimuleren van circulair werken en tegengaan van verspilling van medicijnen. Bovendien wordt het plaszakinitiatief over alle ziekenhuizen uitgerold.
• ActiZ: gaat voor duurzame mobiliteit en afvalreductie. ActiZ deelt goede voorbeelden en innovaties voor minder gebruik van incontinentiemateriaal omdat dit de grootste bron is van afval in de ouderenzorg. In dat kader hebben zorgverzekeraar ASR/DITZO, Stichting CareCycle en Zorggroep Cazo bijvoorbeeld een pilot gestart met het opnieuw uitgeven van ongebruikt incontinentiemateriaal.
  Anneke Westerlaken, voorzitter van ActiZ, heeft in reactie op de nieuwe Green Deal 3.0. wel aangegeven dat met de verlaging van de vastgoedvergoeding voor zorginstellingen vanaf 2024 investeringen in duurzaamheid een probleem is geworden.
• GGZ: zet in op groene omgevingen, monitoring, vermindering van medicijnverspilling en hogere therapietrouw. Ook ondersteunt zij onderzoek naar de milieu-impact van psychofarmaca.
  Inmiddels is bijvoorbeeld bekend dat carbamazepine en oxazepam een risico vormen voor organismen in het water. Psychofarmaca beïnvloeden het gedrag van deze organismen,  hetgeen weer effect kan hebben op meerdere voedselketens.
• VGN: inzet op duurzame mobiliteit en structurele inbedding van een gezonde leefstijl.
• KNMP: zorgdragen voor bewustwording bij apothekers, duurzaam verpakken (de grootste afvalstroom in de apotheek komt van verpakkingen), bevorderen van digitale bijsluiters, gepast voorschrijven en verstrekken (voorkomen van verspilling door goed gebruik en dóórgebruik van thuismedicatie na ziekenhuisopname) en veilig inzamelen van medicijnen. De mogelijkheden voor heruitgifte van medicijnen worden ook onderzocht.
• De VIG: heeft een plan met vijf acties om de sector verder te verduurzamen. Er wordt ingezet op bewustwording en onderzoek (o.a. naar de footprint van geneesmiddelen), duurzame bedrijfsvoering door in kaart te brengen wat de CO2-uitstoot is per aanbieder, circulair werken in de farmacie, het verminderen van geneesmiddelenverspilling en het integreren van duurzaamheidscriteria bij de inkoop van geneesmiddelen.
  De VIG onderzoekt voorts hoe partijen kunnen komen tot een afwegingskader en eventueel ‘milieulabel’ voor behandelingen inclusief medicijnen.
• ZN: zet in op verduurzaming via zorginkoop, kennisdeling, bewustwording bij verzekerden, en duurzame inkoop van hulpmiddelen en (preferente ) medicijnen.
• De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB): zorgt voor passende financieringsoplossingen en banken toetsen, samen met zorgverzekeraar, investeringsplannen aan concrete duurzaamheidscriteria. Verduurzaming in de zorg wordt gestimuleerd door kennis en netwerken te delen. Ook hebben banken in het Klimaatcommitment afgesproken om het CO2-gehalte van hun portefeuilles te meten, te rapporteren en te verlagen.
• Kennisorganisaties (GZA, MPZ, KAMG en TNO): ondersteuning van de partijen in deze hele transitie met hun kennis en expertise.

Samenwerking; werkgroep Green Deal Duurzame Zorg

Omdat er veel overlap is in de doelen en acties, is samenwerking en kennisontwikkeling tussen stelspartijen en brancheorganisaties nodig om verduurzaming te realiseren. Partijen werken bijvoorbeeld samen op het vlak van verduurzaming van hulpmiddelen in de medisch-specialistische zorg, of gezonde en duurzame voeding in de langdurige zorg. De werkgroep Green Deal Duurzame Zorg coördineert o.a. communicatie, onderwijs, onderzoek, en ontwikkeling van rapportageformats en inkoopcriteria.

Begroting en financiële ondersteuningsbehoefte

Aan de Green Deal hangt een behoorlijk kostenplaatje. Volgens “een eerste inventarisatie” vragen de plannen om een eenmalige investering van € 1,6 tot 3,4 miljard, en leiden de plannen tot structurele meerkosten van € 350 tot 700 miljoen.

Zonder deze extra financiële impuls kunnen de doelen van de Green Deal Zorg niet worden behaald  stellen de branche- en koepelorganisaties in een brief aan de Tweede Kamer (pdf).

Geld is sowieso een groot issue bij het realiseren van de doelen van de Green Deal. NVZ-voorzitter Ad Melkert heeft aangegeven dat de ziekenhuizen, naast de investeringen voor de Green Deal, al te maken hebben met hoge inflatie, en meer energie- en inkoopkosten. Hij vindt daarom dat de zorgverzekeraars en vooral het ministerie van VWS honderden miljoenen euro’s moeten bijdragen om de loonstijging die de vakbonden vragen te betalen. ‘Als ze niet bijdragen, leggen minister Kuipers en de zorgverzekeraars een bom onder het IZA en de Green Deal’, volgens Ad Melkert. De vraag is echter of de overheid zoveel geld ter beschikking kan en wil stellen.

Governance en monitoring: regiegroep Green Deal

In 2023 willen de partijen een monitor ontwikkelen die inzicht geeft in de voortgang en de resultaten van de verduurzaming van de zorg als geheel. De regiegroep Green Deal monitort en bewaakt de voortgang van afspraken en acties uit de Green Deal en het integraal uitvoeringsplan. Partijen hebben het voornemen om vóór 1 juli de governance van dit uitvoeringsplan verder uit te werken.

De Rijksoverheid ondersteunt de uitvoering van het programma via financiering, wet- en regelgeving, communicatie, en secretariaat. De rol van VWS tot en met 2026 is het bevorderen van bewustwording van het belang van duurzame zorg, maar ook moet zij duurzame zorg integreren in het eigen beleid en in de eigen wet- en regelgeving. Speerpunten zijn:

• Financiering: VWS maakt zich hard voor toegang tot Rijksbrede maatregelen en -middelen, op basis van de sectorale uitvoeringsplannen.
• Oplossen van eventuele knelpunten in wet- en regelgeving: VWS onderzoekt of er knelpunten zijn in wet- en regelgeving die verduurzaming belemmeren, o.a. voor (medische) hulpmiddelen, afvalverwerking, verpakkingen, en geneesmiddelen.
• Communicatie en kennis: VWS bevordert kennisontwikkeling en -overdracht met betrekking tot duurzaamheid, o.a. via het RIVM, Topsector Life Sciences & Health en ZonMw. Voorts werkt VWS, samen met de werkgroep Green Deal, aan een communicatiestrategie voor de Green Deal.
• Voorzitter en secretaris: VWS bereidt als voorzitter de bijeenkomsten van de regiegroep en werkgroep voor en ondersteunt deze met een secretariaat.

De regiegroep komt vier keer per jaar bijeen en bewaakt de voortgang van de Green Deal. In 2023 gaat de Regiegroep een monitor ontwikkelen die inzicht geeft in de voortgang en de resultaten van de verduurzaming van de zorg als geheel. Het idee is dat één partij een set outputindicatoren monitort, opgesplitst naar branche, en ieder jaar een meting uitvoert.

Al met al is het ‘Uitvoeringsplan Green Deal Samen werken aan Duurzame Zorg’ een behoorlijk gedetailleerd plan met pittige, veelal verifieerbare, concrete doelstellingen voor zowel het komende jaar (2023) en het jaar 2050. De tijd zal leren of het (financieel) uitvoerbaar en haalbaar is.