Roep om meer sturing van overheid wegens druk op toegankelijkheid van zorg

In een brief aan de Kamer (pdf) heeft (inmiddels demissionair) Minister Kuipers eind juni, mede namens de minister voor LZS, uiteengezet:

• welke inspanningen er worden geleverd voor het toegankelijk houden van de zorg zowel op de (middel)lange termijn, als in het hier en nu;
• welke verschillende bestuurlijke akkoorden en specifieke trajecten er op dit gebied zijn;
• wat er nodig is om met situaties van schaarste om te gaan.

In zijn brief geeft Kuipers aan dat het aantrekken van steeds meer mensen in de zorg geen haalbare oplossing is. Momenteel werkt één op de zes mensen in de zorg, terwijl er natuurlijk ook veel mensen nodig zijn in andere sectoren zoals onderwijs, woningbouw en veiligheid. Met behulp van een bewustwordingscampagne wordt de samenleving op de hoogte gesteld van de verandering binnen de toekomstige zorg. Er zijn al een aantal video’s gemaakt en verspreid via de sociale mediakanalen van VWS en LZS. Daarnaast geven Kuipers en Helder uitleg over de transitie tijdens publieke optredens.

Trajecten gericht op het toegankelijk houden van zorg in het ‘hier en nu’

Rol van toezichthouders NZa en IGJ

Vanuit hun zorgplicht, ligt de primaire verantwoordelijkheid voor de toegankelijkheid van de zorg bij de zorgverzekeraars en zorgkantoren. De NZa en de IGJ hebben als externe toezichthouders een belangrijke signalerende rol bij (plotselinge) schaarste van zorg. In de risicoprioritering heeft de IGJ daarbij extra aandacht voor kwetsbare doelgroepen.

Toegankelijkheid medisch specialistische zorg (msz)

Het organiseren van planbare zorg in de msz is een belangrijke opgave. Uit de NZa-monitor ‘Toegankelijkheid van zorg’ van 30 maart 2023 blijkt dat 62% van de ziekenhuizen de planbare zorg volledig levert. Bijna alle ziekenhuizen (96%) leveren de kritiek planbare zorg binnen de norm van 6 weken. De werkvoorraad is ten opzichte van februari stabiel (-1%). De wachttijden laten een lichte daling zien.

De NZa is gestart met een vervolgonderzoek naar de proactiviteit van zorgverzekeraars ten aanzien van hun zorgplicht. Eind 2023 worden de resultaten hiervan bekend gemaakt. De algemene constatering is dat zorgverzekeraars te weinig proactief zijn met betrekking tot het aanpakken van knelpunten.

Kuipers wil dat ziekenhuizen op individueel niveau met de zorgverzekeraar tot een actieplan met duidelijke doelstellingen en een realistische tijdsplanning komen. Beschreven moet worden waar beschikbare capaciteit in de regio kan worden ingezet zodat, zo nodig, spreiding en actieve overdracht van patiënten naar andere zorgaanbieders in de regio kan plaatsvinden.

De actieplannen hadden medio april 2023 gereed moeten zijn, maar deze deadline werd niet gehaald. Het eerste rapportagemoment over de impact van de acties, eind juni, werd daardoor tot ergernis van Kuipers niet gehaald. In principe worden de IGJ en NZa nu in september en november 2023 geïnformeerd over de uitvoering van de actieplannen. Als blijkt dat de gemaakte afspraken tussen zorgverzekeraar en zorgaanbieder niet zijn nagekomen en/of de beoogde doestellingen niet zijn gehaald, dan moeten de partijen de redenen hiervan concreet onderbouwen. Op basis van de voortgangsrapportages van ZN beoordelen de IGJ en de NZa vervolgens of een (gezamenlijke) interventie is vereist.

Er wordt van zorgverzekeraars verwacht dat zij ook de capaciteit van de zelfstandige behandelcentra (zbc’s) meenemen in de contractering om zo de toegankelijkheid van zorg te waarborgen. Bij de afspraken rondom de actieplannen moeten ziekenhuizen, zbc’s én zorgverzekeraars samenwerken om binnen de regio te kijken waar de patiënt het beste en snelst terecht kan. Zbc’s en ziekenhuizen werken op veel gebieden al samen. Ook de huisarts en de patiënt lijken de zbc’s steeds beter te vinden: in vergelijking met vóór corona leverden zbc’s in februari 2023 zorg ver boven het productieniveau van 2019.

Zorgcoördinatie acute zorg

De hervorming van acute zorg door de introductie van een zorgcoördinatiecentrum (ZCC) in elke acute zorgregio lijkt een persoonlijk speerpunt voor demissionair Minister Kuipers te zijn. Inzicht in de capaciteit binnen de acute zorgketen in de regio ontlast bijvoorbeeld de huisarts, doordat deze minder tijd kwijt is met het zoeken van de juiste zorgaanbieder met capaciteit voor opname van de patiënt.

Aanvullende maatregelen en handvatten

Actieve wachtlijstbemiddeling: inzicht in declaratiedata

Samen met betrokken partijen is gekeken of inzicht in declaratiedata van zorgverzekeraars en zorgkantoren – binnen de grenzen van de privacywetgeving – kan bijdragen aan doelen zoals actieve wachtlijstbemiddeling en passende zorg.

Op grond van de Wet langdurige zorg (Wlz) kunnen zorgaanbieders en zorgkantoren op persoonsniveau gegevens uitwisselen over de wachtstatus van cliënten. Deze gegevens worden via iWlz verzameld en geanonimiseerd – en vervolgens verwerkt in een landelijke wachtlijstrapportage, www.zorgcijfersdatabank.nl.

Actieve wachtlijstbemiddeling voor de Zorgverzekeringswet (Zvw) is daarentegen ingewikkelder. Hoewel zorgverzekeraars over declaratiedata van hun verzekerden beschikken, is aan deze data niet te zien of een verzekerde op zorg wacht. Gekeken gaat worden of aanvullende/nieuwe grondslagen een optie zijn voor het secundair gebruik van declaratiedata en zo kan bijdragen aan de het leveren van passende zorg.

Financiële toegankelijkheid en voorkomen tweedeling in toegankelijkheid (monitoring)

Het Nederlandse zorgstelsel kenmerkt zich door een hoge mate van inkomens- en risicosolidariteit. Iedereen kan zich, ongeacht leeftijd of gezondheidsstatus, tegen dezelfde nominale premie voor de basisverzekering van de Zvw verzekeren. Voorts is het zorgstelsel gebaseerd op inkomenssolidariteit, onder andere vanwege de inkomensafhankelijke bijdrage. Om die reden ziet Kuipers geen aanleiding om aanvullende maatregelen te nemen voor de borging van de financiële toegankelijkheid van de zorg.

Om de zorg op individueel niveau betaalbaar en toegankelijk te houden zijn verschillende maatregelen genomen. Zo is het eigen risico tot en met 2025 bevroren en is de eigen bijdrage onder het GVS ook in 2023 gemaximeerd. Ook wordt een monitor opgezet die de stapeling van eigen betalingen in kaart brengt en inzicht geeft in de mate van stapeling van eigen betalingen over verschillende domeinen heen. Bepaalde zorgvormen, waaronder de huisartsenzorg, zijn uitgesloten van het eigen risico. Voor mensen met een lager inkomen bestaat de zorgtoeslag, die hen compenseert voor de gemiddelde nominale premie en het gemiddelde eigen risico.

Voor onderzoek naar de toegankelijkheid in algemene zin, is gestart met de ontwikkeling van verscheidene instrumenten:

• Monitoring voortgang van afspraken IZA: Afspraken worden gemonitord op de effecten van alle inspanningen. Hiervoor zijn verschillende doelgroepen en beoogde resultaten gekozen. Eén van de doelgroepen zijn mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.
• Monitor toegankelijkheid van zorg – Nza: Deze monitor is tijdens de coronacrisis ontwikkeld en wordt nu niet meer maandelijks, maar drie keer per jaar uitgebracht.
• Regiobeelden en regioplannen – IZA: In het IZA zijn afspraken gemaakt over het opstellen van regiobeelden en regioplannen. Op basis van regiobeelden bepalen de regionale zorgpartijen wat de belangrijkste opgaven in de regio zijn. Als een regiobeeld bijvoorbeeld aangeeft dat in bepaalde steden of wijken sprake is van beperkte toegankelijkheid tot zorg dan kan daar in een regioplan gericht actie op worden ondernomen.Elke regio moet aan het einde van het tweede kwartaal van 2023 het regiobeeld herijkt dan wel hebben opgesteld. Vervolgens moeten op basis hiervan de regioplannen vóór 1 januari 2024 worden opgesteld.
• ROAZ-beelden en -plannen – IZA: De aanbieders van acute zorg nemen deel aan het Regionaal Overleg Acute Zorgketen (ROAZ). Elke ROAZ-regio stelt uiterlijk aan het einde van het tweede kwartaal van 2023 een ROAZ-beeld op. Onder andere wordt op basis hiervan vóór 1 januari 2024 een ROAZ-plan opgesteld, waarbij urgentie van de regionale knelpunten op het gebied van toegankelijkheid en kwaliteit leidend is.
• Monitoring wachtlijst Wlz: voor inzicht inzake de toegankelijkheid van de (Wlz-)zorg.

Wat is er nodig om met situaties van schaarste om te gaan.

Signalering NZa/IGJ: krapte in de zorg

Volgens Kuipers is het primair de verantwoordelijkheid van zorginkopers en zorgaanbieders om afspraken te maken over het zorgaanbod. Zorgverzekeraars en zorgkantoren moeten, gelet op hun zorgplicht, dan ook alles doen om problemen in de toegankelijkheid van zorg te voorkomen.

In de driehoek: zorgaanbieder, zorginkoper en toezichthouders (NZa en IGJ) blijkt vaak dat er mogelijkheden zijn om de zorg anders te organiseren. In dat licht verkent Kuipers met de NZa of de definitie van zorgplicht scherper zou moeten worden geformuleerd. De NZa onderzoekt wat er binnen de huidige kaders van de wet mogelijk is. Ook het vervolgonderzoek van de NZa, naar de mate van proactiviteit van zorgverzekeraars ten aanzien van de zorgplicht, kan wellicht beter inzicht geven in de wijze waarop de zorgplicht in de toekomst verder kan worden gedefinieerd en gehandhaafd.

Rechtvaardige keuzes bij langdurige schaarste in de zorg

In overleg met de NZa en IGJ ontwikkelt demissionair minister Kuipers een kader waarin het voor alle partijen (zorgaanbieders, zorginkopers en toezichthouders) helder is welke stappen moeten worden gezet om ervoor te zorgen dat de zorg regionaal voldoende toegankelijk is en van adequate kwaliteit blijft. Daarbij wordt ook overwogen of een proces moet worden ontwikkeld voor de onverhoopte situatie dat conventionele oplossingen onvoldoende blijken in een bepaalde regio en dat de toegankelijkheid toch voor langere tijd in het geding lijkt te komen. In de tweede helft van dit jaar zou er een kader moeten zijn ontwikkeld om willekeur in keuzes te voorkomen.

Kuipers wil dat toegang tot zorg is geborgd, vóórdat de eventuele situatie van concessies zich voordoet. Dergelijke concessies moeten nu al worden doordacht zodat zorgverleners, bestuurders en beleidsmakers handvatten hebben om, in geval van langdurige schaarste, rechtvaardige keuzes te kunnen maken. Gezien de complexiteit van het onderwerp zal de uitwerking pas na het zomerreces plaatsvinden.

Meer sturing door de overheid?

In lijn met meer sturing door de overheid heeft Kuipers begin juli nog aangegeven dat hij zorgverzekeraars en zichzelf meer bevoegdheden wil geven om vergoedingen voor niet-gecontracteerde zorg te verlagen. Hij heeft daarom voorgesteld om artikel 13, dat vooral om de vrije artsenkeuze voor patiënten gaat, aan te passen. Met voorgenomen wetswijziging en het toevoegen van een algemene maatregel van bestuur (amvb) kan VWS ingrijpen “als er afbreuk wordt gedaan aan de kwaliteit, toegankelijkheid of betaalbaarheid van de desbetreffende vorm van zorg of als passende zorg wordt belemmerd”.

Met het vallen van het kabinet afgelopen weekend staan alle voornemens en planningen nu natuurlijk op losse schroeven. Dus of de roep om meer sturing van overheid wegens de toenemende druk op de toegankelijkheid van zorg positief gaat worden beantwoord zal de toekomst moeten uitwijzen.

Bron: Axon Healthcare, Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis, Ministerie van VWS, Nederlandse Omroep Stichting (NOS), Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), Skipr, Zorginstituut Nederland (ZIN).