In deze terugkerende serie lichten we elke maand een aandoening of ziekte uit die actueel in het nieuws is. De artikelen geven een kort overzicht met achtergrond, feiten & cijfers en huidige en toekomstige behandelingen. Het artikel van deze maand staat in het teken van Wereld MS dag op 30 mei.
Wat is MS?
Multiple sclerose (MS) is een auto-immuunziekte waarbij het afweersysteem lichaamseigen cellen aanvalt. Hierbij wordt specifiek de beschermlaag om de zenuwen (myeline) aangevallen waardoor deze beschadigd raakt. Als gevolg hiervan ontstaan op verschillende plekken ontstekingen en kunnen de hersenen sommige functies niet meer goed uitvoeren. De meest voorkomende klachten zijn ernstige vermoeidheid, slechter zien, spierzwakte- en spierstijfheid, minder goed kunnen bewegen en communicatie- en concentratieproblemen. MS kent vier verschillende vormen:
- Relapsing remitting MS (RRMS): dit is de meest voorkomende vorm van MS waarbij er aanvallen optreden, ook wel schubs genoemd. Periodes van aanvallen en herstel wisselen elkaar af.
- Secundair progessieve MS (SPMS): bij deze vorm zijn er geen aanvallen meer, maar nemen de klachten geleidelijk toe en er treedt geen herstel meer op.
- Primair progressieve MS (PPMS): patiënten gaan bij deze vorm geleidelijk achteruit.
- Clinically isolated sydrome (CIS): er is bij deze vorm één aanval geweest die lijkt om MS-sypmtomen, maar de diagnose kan nog niet worden gesteld.
Feiten en cijfers
Wereldwijd lijden circa 2,5 miljoen mensen aan MS. In Nederland staat de teller op ruim 35.000 en jaarlijks komen hier zo’n 1.000 mensen bij. De meeste mensen ervaren de eerste symptomen tussen het 20e en 40e levensjaar en zo’n 80 procent van de patiënten is jonger dan 65 jaar. MS komt 2,5 keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De ziekte zelf is niet dodelijk, maar de gevolgen ervan wel. Vaak overlijden patiënten met MS aan een infectie aan de luchtwegen of urineweg. Zo’n infectie kan tot stand komen door bijvoorbeeld vergevorderde immobiliteit.
Bron: MSweb
De ziekte is niet erfelijk, maar komt toch vaker voor in sommige families dan in andere. De aanleg voor het krijgen van MS kan je dus wel erven (familiair). Zo blijkt uit onderzoek van het Radboud UMC dat een genetische variant van het MBP-gen een rol speelt bij de ontwikkeling van MS. Het MBP-gen maakt het beschermende myeline- omhulsel eiwit aan. Naast de genetische factor spelen omgevingsfactoren en gedragsfactoren ook een rol. Zo komt de ziekte vaker voor in koude landen dan in warme landen en zijn ook overgewicht en roken een risicofactor bij het ontwikkelen van MS.
Behandelingen
Tot op heden is MS niet te genezen. Wel zijn er geneesmiddelen die de ziekte kunnen onderdrukken of de klachten ervan kunnen verminderen. Deze geneesmiddelen zijn dan gericht op onder andere het remmen van ontstekingen, het verminderen van aanvallen of het verbeteren van het afweersysteem. Ze worden ook wel ‘disease modifying drugs’ (DMT) genoemd (zie tabel 1). Ook kan de kaliumkanaalblokker fampridine worden ingezet om het lopen te bevorderen. Het farmacotherapeutisch kompas biedt meer informatie over de DMT’s die opgenomen zijn in onderstaande tabel. De IGJ heeft overigens een factsheet gepubliceerd waarin onder andere het gebruik en de uitgaven aan deze MS-middelen inzichtelijk zijn gemaakt.
Bron: Farmacotherapeutisch Kompas
Naast de medicamenteuze behandelingen zijn er ook verschillende aanvullende (niet-medicamenteuze) therapieën die onder andere helpen met beter te kunnen praten, slikken en bewegen, zoals logopedie, fysiotherapie en ergotherapie. Daarnaast is er ook veel aandacht voor de psychische klachten van deze patiënten.
Behandelingen in ontwikkeling
Hoewel MS nog niet te genezen is, wordt er voortdurend onderzoek gedaan naar nieuwe behandelingen voor MS. Een snelle search op clinicaltrials.gov laat zien dat er momenteel 320 fase-3-studies lopen naar behandelingen voor MS. Zowel reeds bestaande MS-geneesmiddelen worden onderzocht, maar onder andere ook verscheidene vaccins, botox, DMARD’s en cannabis olie.
Behalve geneesmiddelen, zijn er ook andere mogelijkheden om MS te bestrijden. In Nederland is het nog niet beschikbaar, maar in het buitenland al wel: stamceltransplantatie (aHSCT) bij MS. Veel mensen met MS ondergaan daarom deze behandeling in het buitenland. Momenteel loopt er vanuit het Amsterdam UMC en MS research wel een onderzoek naar stamceltherapie.
Tot slot worden de microglia cellen onderzocht. Deze lokale afweercellen van het centrale zenuwstelsel spelen een ontzettende belangrijke rol bij het ontstaan van de ziekte MS. Onlangs hebben onderzoekers van het VU Amsterdam een radioactieve contravloeistof ontwikkeld om de toxische toestand van microglia in kaart te brengen.
Kortom er is veel gaande om de ziekte MS te bestrijden, dus hoop op verbetering van de quality of life voor mensen die de ziekte hebben en toekomstige MS-patiënten.
Bron: MTN, Algemeen Dagblad, clinicaltrials.gov, Herseninstituut, Hersenstichting, IGJ, MSweb, Stichting MS research, MS Vereniging Nederland, Radboud Universiteit, Farmacotherapeutisch Kompas